соққылы ауа толқыны

ядролық жарылыстың аса қуатты зақымдаушы факторы. С.а.т. аса қуатты қиратқыш күшімен сипатталады және ол жарылыс орталығына жан-жаққа дыбыстан тез жылдамдықпен тарайтын күшті сығылған ауа аймағы болып табылады. С.а.т-ның қуат көзі – жарылыс орталығындағы миллиард атмосфераға дейін жететін жоғары қысым. Ядролық жарылыстың жанған өнімдері тез таралып, төңірегіндегі ауа қабаттарында қысым туғызады. Тығыздалған ауа массасы одан әрі ұлғаяды да, қысым келесі қабаттарға өтеді. Осылайша қысым тез бір қабаттан екінші қабатқа өтіп С.а.т. пайда болады.

Қысымның күрт артуымен сипатталатын ауаның алдыңғы бөлігі С.а.т-ның аймағы деп аталады. Сығылған ауа массаның ұлғаю есебінен оның қабатының қалыңдығы өсе түседі де, өзінің жолындағы құрылыстар мен басқа да объектілерді қиратып, ашық жердегі адамдарды зақымдайды. С.а.т-ның қирату күші мен әсер ету радиусы жарылыстың түрі мен қуатына, жер бедеріне, ауа райы жағдайларына байланысты болады. С.а.т-ның зақымдау әсерін айқындайтын негізгі көрсеткіштері (параметрі) артық қысым, ауа ағынының жылдамдығы және артық қысымның әсер ету уақыты (сығылу кезеңінің әсер ету уақыты) болып табылады. С.а.т-ның зақымдаушы әсері, ең алдымен, артық қысыммен анықталады. С.а.т. әсер еткен кезде, сондай-ақ оның қосалқы зақымынан (үйлер мен ағаштардың және басқадай заттардың сынығынан) адамдардың ішкі органдары зақымдануы, контузия және әр түрлі зардапты жарақаттар артық қысым 0,2 - 0,4 кг/см² болғанда адам мертігеді, естуі нашарлап, контузия алады. Артық қысымның мөлшері, 0,4-0,6 кг/см² болған кезде адам орташа жарақат алады: ал ауыр контузия алғанда, есіту мүшелері зақымданады, мұрын мен құлақтан қан кетеді, аяқ пен қолдың буындары шығады. Ауыр жарақаттану артық қысым мөлшері 0,6 – 1,0 кг/см² болған кезде байқалады. Ол ауыр контузия алумен, аяқ-қолдардың сынуымен, құлақ пен мұрыннан күшті қан кетумен сипатталады, өте ауыр жарақат артық қысым 1 кг/см²-ден жоғары болған кезде байқалады. Өте ауыр жарақаттан адамның өлуі де мүмкін. С.а.т-ның әсерінен қорғанудың негізгі құралдары: паналау ғимарттары, радиациядан қорғану орындары, адамдардың паналауына ыңғайлап жасалынған метрополитендер мен шахталар, қарапайым паналау орындары (ор, жыра).